بنا به گزارش خبرگزاری انتخاب، در حالی که درد کمر به عنوان یکی از شایع‌ترین مشکلات سلامتی در ایران و جهان شناخته می‌شود، بررسی‌های میدانی نشان دهنده آن است که علت ناتوانی در راه رفتن سالمندان در بسیاری از موارد، سیاتیک یا تحریک عصب سیاتیک است. بنا بر آمارهای جهانی، تا ۴ نفر از هر ۱۰ نفر در طول زندگی خود به این عارضه مبتلا می‌شوند. این عصب بزرگ از دو طرف ستون فقرات پایین آغاز شده، از لگن و باسن عبور می‌کند و در پشت هر ران بالا می‌رود؛ سپس قبل از زانو به شاخه‌هایی تقسیم می‌شود که تا پاها ادامه می‌یابند. هرگونه فشار یا تحریک این عصب می‌تواند درد تیرکشنده‌ای در پشت باسن یا ران ایجاد کند. شدت درد متفاوت است؛ از یک درد خفیف تا سوزش تیز یا ناراحتی شدید. سیاتیک همچنین با بی‌حسی، ضعف عضلانی و گزگز همراه است.

درد با نشستن طولانی، ایستادن ناگهانی، سرفه، عطسه، پیچ خوردن، بلند کردن اجسام یا زور زدن تشدید می‌شود. درمان از بسته‌های سرد و گرم و داروها شروع می‌شود و به تمرینات، روش‌های مکمل و در موارد نادر، جراحی می‌رسد. در این گزارش جامع، با تمرکز بر مسکن‌های قوی برای درد کمر، به بررسی علل، علائم و راهکارهای درمانی سیاتیک می‌پردازیم تا سالمندان و سایر گروه‌های در معرض خطر بتوانند تحرک خود را حفظ کنند.

علل سیاتیک و نقش آن در ناتوانی حرکتی سالمندان

سیاتیک اغلب ناشی از فتق دیسک کمر است که عصب را فشرده می‌کند. دیگر علل شامل تنگی کانال نخاعی، لغزش مهره‌ها (اسپوندیلولیستزیس)، سندرم پیریفورمیس، بارداری، تومورها یا حتی عفونت‌هاست. عوامل خطر در سالمندان شامل تحلیل دیسک با افزایش سن، پوکی استخوان، چاقی، کم‌تحرکی و بیماری‌هایی مانند دیابت است.

علائم معمولاً یک‌طرفه بوده و از کمر به باسن، ران، ساق و پا کشیده می‌شود. در سالمندان، این درد می‌تواند به ضعف شدید عضلانی، عدم تعادل و علت ناتوانی در راه رفتن سالمندان تبدیل شود. تشخیص با معاینه، MRI یا الکترومیوگرافی انجام می‌شود. شناسایی زودهنگام این عوامل، کلید جلوگیری از مزمن شدن درد و حفظ استقلال حرکتی است.

مسکن‌های دارویی قوی: خط مقدم تسکین درد سیاتیک

داروها اولین و مؤثرترین راه برای کنترل درد هستند. برای موارد خفیف تا متوسط:

داروهای بدون نسخه: استامینوفن، آسپیرین یا NSAIDs مانند ایبوپروفن (Advil, Motrin)، کتوپروفن یا ناپروکسن (Aleve) برای کاهش التهاب و درد.هشدار: آسپیرین در کودکان زیر ۱۸ سال ممنوع است (خطر سندرم رای).

 

برای دردهای شدید و ناتوان‌کننده ، به ویژه در سالمندانی که راه رفتن برایشان دشوار شده ، مسکن‌های قوی نسخه‌ای تجویز می‌شوند:

شل‌کننده‌های عضلانی: سیکلوبنزاپرین، متوکاربامول یا باکلوفن برای رفع اسپاسم عضلانی.

داروهای ضدافسردگی ترای‌سیکلیک یا SNRI: آمی‌تریپتیلین یا دولوکستین برای دردهای مزمن نوروپاتیک.

اوپیوئیدهای کوتاه‌مدت: ترامادول، اکسی‌کدون یا مورفین برای دردهای حاد و غیرقابل‌تحمل – فقط تحت نظارت دقیق پزشک به دلیل خطر اعتیاد.

تزریق اپیدورال استروئید: در فضای اطراف عصب spinal تزریق می‌شود. مطالعات نشان می‌دهد این روش در فتق دیسک، التهاب را به طور متوسط کاهش می‌دهد و تحرک را سریع‌تر بازمی‌گرداند.

ترکیب دارو با استراحت کوتاه و فعالیت کنترل‌شده، بهترین نتیجه را دارد. در سالمندان، دوز دارو باید با احتیاط تنظیم شود تا عوارض گوارشی، کلیوی یا گیجی کاهش یابد.

فیزیوتراپی: بازگرداندن توان راه رفتن به سالمندان

استراحت مطلق در تخت ممنوع است و حتی در مراحل حاد، تغییر وضعیت مانند دراز کشیدن به پهلو با بالش بین زانوها توصیه می‌شود. اگر درد بیش از دو هفته ادامه یابد، فیزیوتراپی تحت نظر فیزیوتراپیست یا فیزیاتریست (پزشک طب فیزیکی) آغاز می‌گردد که تمرینات اختصاصی بر اساس علت سیاتیک طراحی می‌کند تا فشار روی عصب کاهش یابد، عضلات هسته‌ای تقویت شود، انعطاف‌پذیری بهبود یابد و الگوی راه رفتن طبیعی بازگردد.

 تمرینات کلیدی برای سالمندان شامل کشش پیریفورمیس (درازکش، زانوی راست خم، مچ چپ روی زانوی راست قرار گرفته و به آرامی کشیده می‌شود، ۱۰ ثانیه، ۳ بار)، بریج (درازکش، زانوها خم، باسن بالا برده و ۵ ثانیه نگه داشته می‌شود)، راه رفتن در آب برای افزایش تحرک بدون فشار به مفاصل، و تمرینات تعادلی مانند ایستادن روی یک پا با تکیه‌گاه برای جلوگیری از افتادن است؛ مطالعات نشان می‌دهد فیزیوتراپی منظم خطر ناتوانی حرکتی در سالمندان را تا ۶۰٪ کاهش می‌دهد و اعتماد به نفس در راه رفتن را بازمی‌گرداند.

روش‌های مکمل: حمایت از درمان اصلی

هرچند شواهد علمی محدود است، روش‌های مکمل در کنار درمان اصلی کمک‌کننده‌اند؛ بیوفیدبک با یادگیری کنترل تنش عضلانی از طریق دستگاه‌های نظارتی استرس و تنش را در سالمندان کاهش می‌دهد، طب سوزنی با تحریک نقاط خاص اندورفین ترشح کرده و طبق متاآنالیزها در ۶۰٪ بیماران درد سیاتیک را تا ۵۰٪ کم می‌کند، ماساژ درمانی اسپاسم را رفع و گردش خون را بهبود می‌بخشد، و یوگا یا تای‌چی با حرکات آهسته تعادل و انعطاف‌پذیری را تقویت می‌کند؛ این روش‌ها جایگزین دارو یا فیزیوتراپی نیستند اما به عنوان مکمل، کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی ارتقا می‌دهند.

جراحی: آخرین راه برای ناتوانی شدید

تنها ۵ تا ۱۰٪ بیماران نیاز به جراحی دارند. اگر درد پس از ۶ هفته درمان محافظه‌کارانه ادامه یابد یا علائم عصبی شدید (ضعف پا، بی‌اختیاری ادرار) ظاهر شود، ارجاع فوری به جراح مغز و اعصاب یا ارتوپد لازم است. بررسی ها نشان می‌دهد که سیاتیک نه تنها یک درد ساده، بلکه علت اصلی ناتوانی در راه رفتن سالمندان است. اما با تشخیص زودهنگام و درمان چندجانبه ، از مسکن‌های قوی مانند اوپیوئیدها و تزریق استروئید گرفته تا فیزیوتراپی هدفمند و در موارد نادر جراحی،  می‌توان این چرخه را شکست.

پیشگیری با ورزش منظم، اصلاح وضعیت نشستن، کنترل وزن و اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین، کلید حفظ تحرک است. اگر درد ادامه یافت، فوراً به پزشک مراجعه کنید تا استقلال حرکتی‌تان حفظ شود.